مجله فرش فروشگاه قالی فرشان با افتخار در خدمت شماست با مقاله ای جدید که قرار است به بررسی این هنر کهن و تاریخچه آن می پردازدیم.
قالی و قالی‌بافی از هنر های سنتی و دست ساز بشمار می رود که در ایران و بسیاری از کشور های دیگر دارای ارزش تاریخی و فرهنگی زیادی است. این دست سازه ارزشمند، توسط بافندگان و با استفاده از نخ های پشمی یا ابریشمی و در سبک های مختلف در طرح های زیبا و منحصر به فرد، بافته می شوند.
در این مقاله، به بررسی مواد اولیه مصرفی، فرآیند تولید، انواع قالی و تفاوت آن با فرش می پردازیم. همچنین، تاریخچه قالی‌بافی و تأثیرات فرهنگی و هنری آن بر جوامع را مورد بررسی قرار می دهیم. خوانندگان محترم می‌توانند در این مقاله با اصول قالی‌بافی آشنا شده، به تاریخچه و ارزش هنری آن پی ببرند و درک عمیق‌تری از اهمیت این هنر گرانقدر به دست آورند.
قالی نفیس ایرانی
تاریخچه قالی و قالی بافی
هنر قالی و قالی‌بافی از گنجینه های ملی ایران و دستاوردی منحصر به فرد محسوب می شود. بخشی از آوازه تمدن کهن ایرانی شاید مرهون اختراع چنین کفپوش هایی توسط نیاکان ما باشد. تاریخچه آن نیز اصالتا به کشور ما در حکومت هخامنشیان در حدود 2500 سال پیش باز می گردد. این هنر اصیل و سنتی از محصولات صادراتی مهم کشور به شمار می آمده و در طول تاریخ، در مناطق مختلف ایران تولید می شده است.
در مقالات قبل ذکر کردیم که قالی پازیریک که توسط یک باستان شناس روسی و در دره پازیریک کشف شد، کهن ترین کفپوش شناخته شده تا به حال محسوب می شود.
درباره پازیریک بیشتر بخوانید در
تاریخچه فرش دستباف: در جستجوی اعتبار جاودانه فرش
━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━
تا به امروز، قالی‌بافی در ایران یک هنر موروثی و یک صنعت دستی مهم شناخته شده و بعنوان یکی از نماد های فرهنگی _ هنری کشور در سراسر جهان شناخته و تحسین می‌شود. قالی نماد ثروت و اصالت شناخته شده و در برافراشتن جایگاه اجتماعی نیز نقش مهمی داشته است. هر منطقه در ایران با طرح و الگو، و خصوصیات خاصی از این قطعه شناخته می‌شود که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد.
تفاوت فرش و قالی
غالب افراد ممکن است وقتی نام قالی را می شوند یک قطعه کف پوش قدیمی در ابعاد بسیار بزرگ یا خیلی کوچک، و نقش و نگار های اعجاب انگیز سنتی و پیچیده و دستباف را تصور کنند و فرش برایشان تداعی گر یک قطعه کفپوش مدرن، ساده و در عین حال لوکس باشد که غالبا ماشین بافت است و ابعاد استاندارد دارد. این تصور تا حدی درست است با ذکر این نکته که افراد در ادبیات خود هر کفپوشی که در یک فضا پهن شود فرش می نامند و آن را از قالی تفکیک نمی کنند. با این حال برای بررسی دقیق تر می توان تفاوت های عمده میان آن ها را بررسی کرد:
1. الیاف: در بافت قالی معمولا ابریشم و پشم استفاده می شود اما در فرش به جز این دو پنبه و الیاف مصنوعی نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
2. ضخامت و ابعاد: ضخامت و پرز قالی تا حدی بیشتر از فرش است و در ابعاد مختلف چندین متری تا کوچک در اندازه قالیچه، سجاده، زیرانداز و… قابل دسترس است. فرش ها عموما کم حجم و پرز تر اند و در ابعاد 6، 9، 12، 24 متر و… در بازار عرضه می شوند.
3. طرح و رنگ: طرح و نقش در قالی معمولا پر جزئیات و ظریف و دقیق است. همینطور طیف رنگی خاصی از قبیل قرمز لاکی و تیره، لاجوردی و نیلی، سبز سدری و زیتونی، خاکی و… دارند درحالیکه طرح و نقش در فرش ها متنوع تر و خلاقانه تر است و طیف رنگی زیادی را شامل می شود.
4. کاربرد: قالی ها و انواع آن کاربردهای بیشماری از جمله کفپوشی، تزئینی بر روی دیوار، زیرانداز و سفره، روانداز بعنوان پتو و… دارند اما فرش صرفا قطعه ای کفپوش برای فضا محسوب می شود.
قالی و قالی‌بافی
انواع قالی
قالی های ایرانی براساس سه مولفه به دسته های جداگانه تقسیم می شوند که عبارتند از مواد اولیه، ابعاد و طرح و الگو! در ادامه به تفصیل به توضیح هر یک خواهیم پرداخت.
1. مواد اولیه
تمام پشم
این قطعه تماما از پشم طبیعی گوسفند تولید می شود، طول عمر بالایی دارد و نسبت به آسیب ها تا حد زیادی مقاوم است. عایق دمایی مناسبی در سرما و گرما محسوب می شود. از معایب این قطعه می توان به حساسیت زا بودن آن اشاره کرد.
چله پشم
چله این قطعه از پشم است و مقاومت خوبی در برابر رطوبت و آسیب دارد. قیمت آن نیز نسبت به نوع تمام پشم کمتر است.
گل‌ابریشم
این قطعه جذابیت بصری بالایی دارد و فقط الگو های گل و بوته در آن از الیاف ابریشمی بافته می شوند.
تمام ابریشم
یکی از نفیس ترین و زیباترین قطعه کفپوش های ایرانی است که تمام الیاف آن از ابریشم طبیعی تهیه و بافته می شود.
کف ابریشم
زمینه این قطعه از الیاف ابریشمی است و سایر قسمت هایش از چله های پشمی بافته می شود.
سوف
در این قطعه الگو های گل و بوته پرزدار هستند و قسمت زمینه از ترکیب پود های نازک و ضخیم بافته می شود.
نقش و نگار قالی نفیس ایرانی
2. ابعاد
ایرانی
ابعاد قالی به چهار دسته کوچک، متوسط، بزرگ و بسیار بزرگ تقسیم می‌شود و در متراژ 2 در 3، 4 در 6 و بیشتر تولید می شود.
قالیچه
قالیچه یا قالی کوچک نوعی زیرانداز که مساحت آن معمولا به کمتر 6 مترمربع می رسد قالیچه ها متراژی تا حداکثر ۴ متر دارند.
کناره
ابعاد کناره مستطیلی و معمولا در طول بیش از یک متر است. کاربرد این نوع قالی در قسمت های کناری فضا، راه پله یا حتی راهرو می باشد.
انواع کناره ها از نظر اندازه شامل پادری، چارک، ذرع و نیم، قالیچه، راهرویی و چهارمتری می باشند.
کناره ها از لحاظ مدل نیز شامل شگی، گبه، گلیم، کناره رولی، چهل تکه و… می شوند.
قالی کاشان
3. طرح و الگو
از ویژگی های بارز یک فرش ایرانی، طرح و الگوی منحصر به فرد و نمادین آن است و هر فرد علاقمند به فرش و طراحی داخل به راحتی نقش و نگار فرش پارسی را از سایرین تشخیص می دهد. این طرح ها با رنگ های غنی و چشم نواز و طرح های سنتی زیبا، با هر دکوراسیون از جمله مدرن، کلاسیک، وینتیج، بوهمی و… سازگار هستند و پاسخگوی سلیقه ای افراد از سر تا سر جهان می باشند.
طرح و الگو ها غالبا از هنر معماری و نقاشی در ادوار مختلف تاریخ الهام گرفته اند و با خلاقیت و نوآوری طراحان و تولیدکنندگان، از لحاظ کیفیت و طراحی توسعه و بهبود فراوان یافته اند. در ادامه سه الگوی مشهور در طراحی فرش ایرانی را معرفی می کنیم:
لچک ترنج
معنای لغوی لچک گوشه است و در حوزه طراحی فرش به اشکاتلی گفته می شود که در چهار گوشه فرش، به شکل مثلث جای گرفته اند. ترنج نیز معمولا همراه لچک می آید و به اشکال دایره یا بیضی و طرح های اسلیمی همراه با خطوط منحنی که در میانه فرش بافته می شوند، گفته می شود.
در طراحی برخی فرش ها لچک و ترنج هردو وجود دارند که لچک ترنج نامیده می شوند. برخی نیز تنها یکی از این دو را دارا می باشند که به لچک دار یا ترنج دار معروف اند.
افشان
افشان از زیباترین و محبوب ترین طرح ها به حساب می آید و شامل گل و بوته های فراوان و متصل به هم، در زمینه فرش می شود. افشان معمولا بدون لچک و ترنج بافته می شود و فقط حاشیه دور دارد. طراحی دلنشین و منحصر به فرد این طرح جذابیت خیره کننده ای به فضا می بخشد.
طرح افشان افشاری – فرش پرفروش کاشان
خشتی (قابی)
فرش خشتی نیز جزو طرح های خلاقانه و هنری محسوب می شود. این طرح الهام گرفته از خشت های مستطیل یا مربع شکل است که در گذشته در ساختمان سازی کاربرد داشته اند. در طرح فرش تمام زمینه از اشکال هندسی منظم و پر نقش و نگار تشکیل می شود. وجود گوناگونی رنگی بالا در نقشه فرش به زیبایی آن می افزاید.
قالی خشتی ایرانی
قالی مشهور ایرانی
بسیاری از قالی های شاهکار ایرانی که میراث فرهنگی هنری کشور محسوب می شوند، در موزه های کشور و یا دیگر کشور ها ثبت و نگهداری می شوند. برای مثال قالی نفیس اردبیل که در مقاله مراحل بافت فرش دستباف، به آن اشاره کردیم در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن ثبت و نمایش گذاشته می شود.
از دیگر شاهکار های هنری می توان به شاهکار های زیر اشاره کرد:
1. فرش تاج‌گذاری که در موزه هرمیتاژ سنت پترزبورگ، روسیه نگهداری می شود. این اثر هنری در دوران صفویه بافته شده و به دلیل داشتن رنگ های زنده و الگو های دقیقش شهرت جهانی دارد.
2.فرش ابریشم قم که بافت ابریشمی زیبا و طرح های گلی پیچیده آن شهرت فراوان دارد و در بسیاری موزه های فرش جهان یافت می شود.
3. فرش تبریز که به کیفیت بافت بالا و دوام و ماندگاری، همینطور طرح و الگو های پیچیده شهرت دارد و در موزه هایی نظیر متروپولیتن در نیویورک و لوور در پاریس یافت می شود.
4. فرش اصفهان که به ظرتافت بافتی زبانزد است در موزه هایی مانند موزه بریتیش در لندن و موزه هنر شهر لس آنجلس یافت می شود.
نمونه های مشهور از این اثر گرانبها، که برخی نیز قدمتی چند صد ساله دارند، هر روزه در موزه ها و نمایشگاه های سراسر جهان به نمایش در می آیند و الهام بخش طراحان و تولیدکنندگان زیادی هستند. طرح و نقش بی نظیر فرش ایرانی هرساله میلیون ها نفر را به خود جذب می‌کنند.
قالی ایرانی نه فقط یک کفپوش، بلکه یک اثر هنری – تجسمی از فرهنگ و هنر و تاریخ ایران شناخته می‌شود. بازدید از موزه ها و نمایشگاه های فرش در ایران و جهان، فرصتی است برای آشنایی بیشتر با این هنر بی‌مثال، تجربه لمسی نزدیک از این آثار هنری و درک زیبایی و غنای هنر قالی‌بافی ایران!
━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━
مقالات مرتبط
از کالکشن قالیفرشان دیدن کنید و تنها با یک کلیک قطعه ای شگفت انگیز از فرش کاشان را به منزل ببرید.
فروشگاه قالیفرشان 🛒
━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━━
بیشتر بخوانید
